تولیدات پتروشیمی ایران و وضعیت صادرات و واردات آن
کشورهایی که کماکان از سوخت فسیلی استفاده می‌کنند، در دو دسته بندی قرار می‌گیرند. آن‌هایی که تصمیم به بهره‌برداری از این سوخت گرفته‌اند و آن‌هایی که به صورت عادی فقط می‌خواهند این سوخت را بفروشند. ما در کشورمان از یکی از عظیم‌ترین منابع سوختی جهان بهره‌مند هستیم؛ منبعی که حتی تا حدودی بی‌انتها به نظر می‌رسد. البته که این گفته اغراق است و هر منبع سوخت فسیلی‌ای بالاخره روزی به اتمام می‌رسد، اما اینکه چگونه از این سوخت استفاده کنیم، مهم‌ترین اصل ممکن است. کشورمان در صنعت پتروشیمی یکی از قطب‌های مهم خاورمیانه است و میزان تولیدات محصولات پتروشیمی در کشور رو به افزایش است. این موضوع خبری خوشحال‌کننده است، زیرا فراورده‌های پلیمری، پلاستیکی و پتروشیمی دو کاربر اولیه خواهند داشت؛ اولی، رونق بخشیدن به تولیدات داخلی و دیگری صادرات است. شاید باور نکنید اما دوره صادرات نفت خام به سررسیده است. از یک جایی به بعد فقط باید بدانید از این نفت خام چگونه استفاده کنید.
انرژی حاصل از نفت خام به سه دسته و فراورده کلی تقسیم می‌شود: «سوخت، انرژی و الیاف». این سه مورد یکی از بنیادی‌ترین نیازهای انسان اولیه و انسان مدرن بوده‌اند. بنابراین محصولات پتروشیمی هم بر همین اساس طبقه‌بندی خواهند شد.
نفت به چندین و چند خروجی مختلف منتهی می‌شود، که دسته‌بندی آنها به شکل زیر است:
- نفتا: ایتل سلولوز، استیک اسید، ماتن، گاز سنتز، استالدهید، ایتل بنزن، اتیل برمید، آلفا الفین، اتیلن اکساید، اتیلن دی کلراید، بوتن، اتانول، لاستیک ایتلن، پروپانوئیک اسید و ...
- اتان: LNG، اتان دی کلراید، اتان تری کلراید
- نفت سفید: روغن‌های روان کننده، روغن سفید، الفین نرمال، پارافین، آلکان سولفونات، گوگرد
- گوگرد
- پروپان: گاز مایع، پروپیلن، دی کلرو پروپان
- بوتان: بوتیلن، ایزوبوتان
از این دسته‌بندی 6 گانه خروجی‌های بسیاری منتهی به چرخه تولید می‌شوند، که برخی از آنها در این قسمت اشاره می‌کنیم:
«کودهای شیمیایی، اوره، فسفات دی‌آمونیم، کودهای مخلوط نیترات آمونیم، مواد اولیه پلاستیک، پی ـ وی ـ سی و دی ـ او ـ پی، مواد شیمیایی نظیر اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، آمونیاک، گوگرد، دوده و…»
در این بین، پتروشیمی کشورمان فازهای بسیار متعددی از تولید محصولات نفت خام دارد و مهم‌ترین دسته‌بندی آن محصولات پلاستیکی و پلیمری هستند و به شکل خاصی نیز بر روی صادرات و واردات این محصولات به داخل کشور تأثیر می‌گذارد.
برای مثال با تغییر چرخه تولید پروپان و بالا رفتن ارزش بوتان، پتروشیمی ایران با یک چرخه مازاد گاز مایع روبه‌رو می‌شود و یکی از واحدهای تولید NGL اش را می‌توان به‌عنوان واحدی خودکفا معرفی کند. از طرفی دیگر، مجموعه پارس جنوبی دیگر هیچ‌گونه وارداتی از جهت گاز مایع نداشته و صادراتش را به‌صورت تمام و کمال شروع خواهد کرد. با این حال، تمامی این پیش‌بینی‌ها به تولیدات پروپان و بوتان وابسته است و میزان زیادی انرژی و فعالیت خالص پتروشیمی می‌طلبد تا به این سطح از خودکفایی برسد. البته پتروشیمی ایران در همین سال از واردات هرگونه آکریلونیترین خودکفا شد و با راه‌اندازی طرح 450 تنی تبدیل پروپان به پروپیل، طرح‌های جدیدتری را رقم خواهد زد.
به‌غیراز این پروسه، تولید بنزین‌ها مختلف با استفاده از نفت خام و وجود تحریم‌های گوناگون بر کشورمان همچنان ادامه دارد و بنزین باکیفیت همیشه از چرخه پتروشیمی خودمان وارد چرخه جاده‌ها و صنعت می‌شود. همچنین شایان‌ذکر است که کشورمان هم‌اکنون بانی صادرات بنزین تولیدی خودمان به کشورهای همسایه است و همین موضوع نوید خبرهای خوشی را برای پتروشیمی کشورمان دارد. این نکته که در درجه اول می‌توانیم بنزین مورد نیاز خودمان و در درجه بعد بنزین مورد نیاز منطقه را تأمین کنیم، نشان از خودکفایی این محصول نفتی در سال‌های آتی دارد.
در ادامه نیز با پیشروی در صنعت استفاده از محصولات پلیمری، تولیدات پلاستیک نیز دست‌خوش تغییرات بسیاری شده است و هم‌اکنون واردات پلاستیک کشورمان به نیم رسیده است. همچنین دانش فنی مهندسان پتروشیمی از پلاستیک‌ها و انواع آن باعث می‌شود، تا درک بهتری از آینده این محصول به‌عنوان محصولی صادراتی داشته باشیم.
پلاستیک از بعد تولیدات داخلی و ساختار مولکولی و پلیمری به 3 دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- ترموپلاستیک: تعداد دفعاتی که می‌توان یک پلاستیک را نرم و یا سخت کرد.
- ترموست: پلاستیک‌هایی که پس از انجماد، قابلیت بازسازی از طریق ذوب کردن را ندارند.
- الاستومر: پلاستیک‌های خاص و کم یابی که نیرو کشسانی دارند و پس از تغییر شکل به حالت معمولی باز می‌گردند.
از همین رو، با نگاهی دقیق‌تر به این موضوع، می‌توان این‌طور برداشت کرد، که تولیدات پلیمر و گرانول در پتروشیمی ما از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. هم‌اکنون، بیشترین میزان واردات صنایع مربوط به پتروشیمی در مورد گرانول‌هاست، زیرا این محصولات به حالت طبیعی یافت نمی‌شوند و حتما باید انها را تولید کرد. در درجه بعدی هم باید ذکر کرد، که گرانول‌ها به‌مراتب گران‌تر از پلیمرها هستند و تولید آنها یکی از هزینه‌برترین کارهای پتروشیمی ماست.
البته درجه دوم از محصولات پلیمر و گرانول پلاستیک در کارخانه‌ها و مؤسسات کوچک انجام می‌شود و برای هرگونه تولیدات پلاستیکی روزمره نیازی به کشورهای خارجی نخواهیم داشت. کارخانه‌های ظروف یک‌بارمصرف، پلاستیک‌های کشسانی، لاستیک‌سازی و پلی استایرن‌های ساختمانی و مستربچ باعث می‌شوند، تا کمترین میزان وابستگی به واردات را داشته باشیم؛ اما همچنان راه طولانی‌ای تا صادرات خواهیم داشت.
اگر بخواهیم به‌صورت کلی صنعت پتروشیمی کشورمان را بررسی کنیم، می‌توانیم آن را کارآمد اما نو پا فرض کنیم و این اصلاً خبر خوبی نیست. کشور ما صاحب یکی از عظیم‌ترین ذخایر سوخت فسیلی در تمام جهان است و باید راه‌های بیشتری برای بهره‌بردن از آن پیدا کرد. برای دستیابی به این هدف، کارشناسان و متخصصان نیازمند تلاش و پشتکار روزافزون هستند و تک‌تک محصولات پتروشیمی، توسط مهندسین داخلی و در کارخانه‌های کشور قابل تولید هستند. به امید روزی که کشور ما قطب صادرکننده محصولات پتروشیمی در جهان و منطقه باشد.