هر آنچه باید از روغن‌های صنعتی بدانید!

روانکارهای مهندسی دسته بسیار بزرگی از روغن‌های روانکار هستند که با کاربردهای فراوانشان برای اهداف بسیار زیادی انتخاب می‌شوند. این استفاده‌ها معمولاً بر اساس هر مشخصه خاص روانکار تولید می‌شود و از همین رو هیچ ‌یک از روانکارها با دیگری برابر نیست. البته ممکن است خواص اولیه در این روغن‌ها یکی باشد اما به طور کلی تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. این کاربردها که انواع و اقسام مختلف دارند؛ معمولاً در دسته‌های استفاده برای: «طول عمر بالا، دمای بالا، دمای پایین یا سازگاری با مواد غذایی و ...» قرار می‌گیرند و شرایط خاصی هم برای هرکدامشان تعریف ‌شده است. در این مقاله سعی می‌کنیم انواع این روانکارها را بررسی کرده و شناخت بیشتری نسبت به روغن‌های صنعتی پیدا کنیم.

دسته‌بندی روغن‌های صنعتی

روغن‌های صنعتی معمولاً انواع بسیاری دارند و با نام‌های شیمیایی گوناگون شناخته می‌شوند. ممکن است بارها و بارها نام این روغن‌ها را شنیده باشید اما از کنارشان گذشته باشید. برخی از این روغن‌ها به شرح زیر هستند: «روغن چرخ‌دنده و روغن گیربکس، روغن کمپرسور، روغن هیدرولیک، روغن ماشین‌کاری، روغن توربین و …».

البته راه‌های بسیاری برای جداسازی روغن‌های صنعتی وجود دارد و معمولا به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند:

- روغن‌های صنعتی با پایه نفتی

- روغن‌های صنعتی با پایه گیاهی

تاريخچه روغن‌های صنعتی

همان‌طور که می‌دانید صنعت روغن‌سازی تا مدت‌های بسیاری رایج نبود و بشر، روغن محصولات صنعتی خود را از راه‌های دیگری تأمین می‌کرد. تا قبل از سال ۱۸۵۶ روغن مورد نياز براي روان کاری ماشین‌آلات صنعتی از منابع روغن‌های حيـواني مثـل روغن نهنگ، گاو، خوك و… و همچنین روغن‌های گياهي به دست می‌آمد. در گذشته، نام مشخصی برای روغن‌های گوناگون مورد مصرف وجود نداشت و به زبان ساده همه آن‌ها را روغن می‌نامیدند. این دسته از روغن‌ها هم به دلیل ماندگاری بالای خود در صدر استفاده‌های انسانی قرار داشتند و به مرور زمان، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اکوسیستم وارد می‌کردند. البته روغن‌های گیاهی منبعی تجدید پذیر هستند اما تمامی تلاش صنعت روغن‌سازی در جهت کاهش استفاده از روغن‌های حیوانی است. نیاز به روغن‌کاری به‌مرور زمان، بشر را بیشتر از هر چیزی به اختراعات جدید سوق داد و روغن‌سازی وارد مرحله‌ای جدید شد.

1883 آغاز این نقطه از پیشرفت صنعت روغن‌سازی بود. در این دوره استخراج نفت و بهبود فرايندهاي تقطير و تصفيه نفت خام؛ منجر به تولید روغن‌های نفتـي (روغن‌های صنعتی) شد و جايگزين روغن‌های چرب گرديد. بدین‌وسیله امكان استفاده از روغن‌های صنعتي در روغن‌کاری مقدور شد و روغن‌های نفتي خيلي سريع برتري خود را نسبت به انواع ديگر روغـن ثابـت نمودنـد. این دوره موازی با کاهش استفاده از روغن‌های حیوانی شد و تکنولوژی را در مسیری رو به‌ جلو قرار داد.

البته این پیشرفت انتهای مسیر نبود و نیاز به روغن‌های باكيفيت بالاتر بیشتر شد. صنایع در ابتدا سعی کردند با تصفيه بهتر روغن و اضافه کردن مواد افزودني جديدتر و باكيفيت بالاتر, روغن مناسب با طول عمر بيشتر توليد کنند؛ اما این روند خیلی خوب پیش نرفت. با افزايش نيازهاي زندگي و پيشرفت علم و تکنولوژی، نياز به توليد روغن‌های متعدد بیشتر شد. بیشتر تکنولوژی‌های جدید با روغن‌های ساده و نفتی قابلیت ادامه کار خود را نداشته و به ترکیبات جدیدی متوسل شدند. این ترکیبات که اکثراً از فعل ‌و انفعالات شیمیایی به دست می‌آیند قادر به تحمل طیف وسيعي از فشارها و درجه حرارت‌ها براي كاربردهاي خاص را دارند.

البته انرژی‌های نو ظهور نیز در این سختی روز افزون بی‌تأثیر نبودند. برای مثال انرژي هسته‌ای بعـد ديگري بـه نيازهـاي روان‌کننده‌ها و دیگر محصولات نفتـي اضافه کرد. اکثر وسايل موجود در صنایع هسته‌ای اعم از راكتورهاي تحقيقاتي و تولید نيرو، ماشین‌آلات فرايند سوخت، حمل‌کننده و... به روغن‌های صنعتی براي انجام روان کاری نیاز دارند. و از آنجائی هم كه صنعت نيروگاه هسته‌ای همچنان درحال ‌توسعه است و نمونه‌های طراحی‌شده و شرایط عملياتي در حال ‌توسعه تغییر هستند؛ راه طولاني پیش روي مهندسين و محققین شـاغل در کارخانه‌های تولید روغن‌های صنعتی و روانكارهـا و گریس‌ها قرار داده است.

روغن‌های صنعتی با پایه نفتی

این روغن‌ها طیف استفاده گسترده‌ای از کاربردها از قبیل روغن‌های صنعتی مخصوص ماشین‌آلات داخل منزل، ماشین‌آلات صنعتی و استفاده‌های عمومی را دارند. روغن‌های صنعتی معمولاً در کوره‌های تقطیر نفت خام به دست می‌آیند و با گرفتن عناصر مضر مانند گوگرد و فسفر و افزودن عناصری که خواص روغن را بهبود می‌بخشد، تولید می‌شوند. در این فرایند معمولاً با کمک افزودنی‌ها مقاومت روغن را بالا می‌برند و پس از آن با موادی که به پایداری ویسکوزیته کمک می‌کنند؛ خواص شیمیایی روغن‌های صنعتی را ثابت نگه می‌دارند.

روغن‌های صنعتی بر پایه گیاهی

این روغن‌ها همان‌طور که از نام آن‌ها پیداست از فرآوری گیاهان خاص به دست می‌آیند. این گیاهان بعضاً کاستور، خردل و کلزا هستند و با استفاده از افزودنی‌های بسیار به روغن‌های فراوری‌شده تبدیل می‌شوند.

کاربرد روغن‌های صنعتی

روانکارهای صنعتی معمولاً در انواع سبک، متوسط و سنگین تقسیم‌بندی می‌شوند.

• روغن‌های سبک با ویسکوزیته ۵ الی ۱۰ سانت استوک (هر سانت برابر با یک میلی‌متر مربع بر ثانیه) در محدوده دمایی ۵۰ درجه سانتی‌گراد و ذوب ۲۵- درجه سانتی‌گراد قرار می‌گیرند. از همین رو برای روانکاری ماشین‌آلات با سرعت ‌بالا و بار کم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روغن‌ها مناسب برای دستگاه‌های نساجی هستند و معمولاً برای دستگاه‌های ساخت و تولید مانند تراش، فرز و سی ان سی(CNC) مورد استفاده قرار می‌گیرند.

• روغن‌های صنعتی متوسط با ویسکوزیته ۱۰ الی ۵۰ سانتی استوک در دمای ۵۰ درجه سانتی‌گراد نقاط کمتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد به‌منظور روانکاری ماشین‌آلات با سرعت متوسط و بارهای متوسط مورد استفاده قرار می‌گیرد، روغن‌های صنعتی برای بارهای متوسط بیشتر مناسب برای دستگاه‌هایی مانند دستگاه‌های چاپ، دستگاه‌های هیدرولیک و غیره هستند.
• روغن‌های صنعتی سنگین با ویسکوزیته ۱۰ الی ۳۰ سانتی استوک و در دمای ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد، برای روانکاری تجهیزات صنعتی در سرعت‌های پایین و تحت بار سنگین مانند چرخ‌دنده‌های مارپیچ و دستگاه‌های حفاری و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرند.

روغن هیدرولیک

روغن هیدرولیک جزو گروه روغن‌های صنعتی است و در بیشتر صنایع برای سیستم‌های ترمز هیدرولیک مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روغن‌ها در صنعت خودروسازی از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند و همین موضوع سبب می‌شود تا خواص آن از بقیه روغن‌ها متفاوت باشد. مهم‌ترین این خواص درجه خلوص بالا و ثبات اکسیداسیون است و یک سیستم ترمز خوب این عوامل را در بهترین سطح خود دارد.

به زبانی ساده؛ روغن هیدرولیک برای انتقال قدرت در پمپ‌های هیدرولیک، هیدرو موتورها و سایر تجهیزات هیدرولیک مورد استفاده قرار می‌گیرید. گرانروی این روغن‌ها معمولاً باید در حالت مشخصی باشد. زیرا اگر گرانروی از حد مشخصی بیشتر باشد فشار زیادی برای به سیال درآوردن روغن، به موتور دستگاه وارد می‌شود. از طرفی دیگر پایین‌تر بودن میزان گرانروی نیز دردسرساز می‌شود و خیلی نمی‌تواند به انتقال نیرو کمک کند.

اشتباه لفظی

روغن سيالي است كه كاربردهاي بسيار متنوع و نتيجتاً انواع بسیار گوناگون و انواع متفاوتی دارد ولی در نظر عده زیادی از مردم همه این‌ها یک نوع ماده جلوه می‌کنند و فرقی بین آن‌ها گذاشته نمی‌شود. يكي از دلايل اين امر احتمالاً اين است كه روغن‌های صنعتی داراي ماده مشتركي هستند كه روغن‌پایه ناميده می‌شود. ولي با كاربردهاي جديد و امروزي، ديگر نام روانكار بازگوكننده تمام وظايف روغن‌ها نيست و از روغن‌ها براي موارد متعدد استفاده می‌شود که علاوه بر روان کاری نقش‌های بسیاری را در دستگاه‌ها و ماشین‌آلات ایفا می‌کنند. این نقش ها که فقط برای اهل یک صنعت مشخص هستند نیاز به شناخت بیشتری برای عموم دارند. شناخت هر چه بیشتر انواع روغن‌ها سبب می‌شود تا مصرف کنندگان بهترین استفاده از این محصولات را ببرند.